De verplichting om een anoniem, specifiek en onafhankelijk kanaal voor het melden van inbreuken op de AWW (hierna, ‘het interne klokkenluiderskanaal’) op te zetten, geldt niet voor alle kantoren van beoefenaars van economische beroepen. Het belangrijkste criterium waarmee rekening moet worden gehouden is de garantie van anonimiteit wanneer een medewerker van het kantoor gebruikmaakt van het interne klokkenluiderskanaal.

Als de garantie van anonimiteit in de praktijk niet haalbaar is door de omvang van het kantoor en/of de manier waarop de dossiers onder de medewerkers zijn verdeeld, verliest het interne klokkenluiderskanaal zijn nut. In dergelijke gevallen wordt in de Handleiding interne procedure van het kantoor gespecificeerd dat de “externe klokkenluidersprocedure” bij het ITAA in de plaats komt van de verplichting om een intern klokkenluiderskanaal op te zetten binnen het kantoor.

Toepasselijke wettelijke bepaling – Artikel 10 van de wet van 18 september 2017 tot voorkoming van het witwassen van geld (hierna “AWW”)

Kantoren moeten een intern klokkenluiderskanaal opzetten met als doel personeelsleden en medewerkers in staat te stellen inbreuken die binnen het kantoor gepleegd worden op de verplichtingen van boek II van de AWW (d.w.z. de artikelen 8 tot en met 65 van de AWW) anoniem te melden aan de AMLCO of aan de verantwoordelijke op het hoogste niveau.

Dit wordt in de volgende bewoordingen uitdrukkelijk bepaald in artikel 10 van de AWW: “De onderworpen entiteiten ontwikkelen en leggen passende procedures ten uitvoer die evenredig zijn met hun aard en omvang, om hun personeelsleden of hun agenten of distributeurs in staat te stellen om aan de personen die aangewezen zijn op grond van artikel 9, via een specifiek, onafhankelijk en anoniem kanaal, de inbreuken bij het vervullen van de verplichtingen bepaald bij dit boek, te melden”.

Bij het lezen van artikel 10 van de AWW en van de memorie van toelichting van de wet van 18 september 2017 tot voorkoming van het witwassen van geld blijkt dat rekening moet worden gehouden met het evenredigheidsbeginsel om uit te maken of een kantoor al dan niet verplicht is om intern een anoniem, specifiek en onafhankelijk kanaal op te zetten voor het melden van inbreuken op de AWW:

“Artikel 10 van de ontwerpwet zet artikel 61, lid 3, van Richtlijn 2015/849 om en legt aan de onderworpen entiteiten de verplichting op om te voorzien in interne mechanismen die in verhouding staan tot hun aard en omvang en die hun personeelsleden en, in voorkomend geval, hun agenten of distributeurs, in staat stellen om aan de verantwoordelijke hooggeplaatste leidinggevende en aan de AMLCO meldingen te verrichten van inbreuken op verplichtingen inzake de WWG/FT die zij zouden kunnen hebben vastgesteld. Deze interne meldingen moeten anoniem kunnen geschieden en moeten op een specifieke en onafhankelijke wijze aan hun bestemmelingen worden gericht, wat inhoudt dat zij rechtstreeks, dus niet langs hiërarchische weg, aan hen moeten kunnen worden gericht. Er zij opgemerkt dat het evenredigheidsbeginsel, en, bijgevolg, de bijbehorende commentaar die hierboven wordt verstrekt, eveneens van toepassing zijn met betrekking tot de interne procedures voor de melding van inbreuken, wat ook geldt voor de toepassing van de artikelen 8 en 9 van de ontwerpwet.” (Memorie van toelichting)

De memorie van toelichting leert ons ook dat het mogelijk moet zijn om interne meldingen rechtstreeks, dus niet langs hiërarchische weg, in te dienen. Een van de manieren om aan deze voorwaarde te voldoen bestaat erin om in het kantoor een vertrouwenspersoon aan te stellen. Die moet kennis nemen van de meldingen van inbreuken op de AWW.

Geldt de verplichting om een intern klokkenluiderskanaal op te zetten binnen eenmanskantoren of kantoren met slechts één medewerker?

Het ITAA en de CFI zijn bijeengekomen om de interpretatie van het evenredigheidsbeginsel in de context van het opzetten van een intern klokkenluiderskanaal binnen de kantoren te bespreken. Het ITAA en de CFI zijn het eens geworden over de volgende principes:

• Bij het opzetten van een intern klokkenluiderskanaal moet rekening worden gehouden met het evenredigheidsbeginsel dat verband houdt met de aard en de omvang van het kantoor. De interne procedures van het kantoor moeten, waar nodig, worden aangepast naargelang het opzetten van een intern klokkenluiderskanaal al dan niet verplicht is.

• Er kan niet worden betwist dat in een eenmanskantoor het opzetten van een intern klokkenluiderskanaal geen toegevoegde waarde zou hebben in de strijd tegen het witwassen van geld en de financiering van terrorisme.

• In kantoren met één beoefenaar van een economisch beroep (die de functies van verantwoordelijke op het hoogste niveau en van AMLCO uitoefent) en slechts één medewerker heeft het geen zin een intern klokkenluiderskanaal op te zetten omdat de anonimiteit in een kantoor met 2 personen uiteraard niet kan worden gewaarborgd.

Wat met een intern klokkenluiderskanaal in kleine kantoren vanaf 2 medewerkers?

In een kantoor met zeer weinig medewerkers worden de dossiers vaak behandeld door aangewezen personen die bekend zijn bij de hiërarchie, zodat anonimiteit niet kan worden gewaarborgd.

Het ITAA heeft beslist dat het in deze omstandigheden, die verband houden met de organisatie van de kantoren, de voorkeur verdient dat medewerkers en personeelsleden gebruik kunnen maken van het Contactpunt Klokkenluiders dat door het Instituut overeenkomstig artikel 90 van de AWW is opgezet (in plaats van het interne klokkenluiderskanaal).

Wat moet in de Handleiding interne procedures van uw kantoor worden vermeld?

Als u binnen uw kantoor een intern klokkenluiderskanaal hebt opgezet omdat anonimiteit kan worden gegarandeerd

In de Handleiding moet de procedure worden beschreven die moet worden gevolgd door personeelsleden en medewerkers die een inbreuk op de verplichtingen van boek II van de AWW binnen het kantoor willen melden. Bijvoorbeeld door een getypte brief in een aangewezen brievenbus binnen het kantoor te deponeren of door een anonieme e-mailaccount aan te maken die door iedereen kan worden gebruikt.

Meldingen moeten anoniem kunnen worden gedaan. De persoon die met de behandeling van deze meldingen is belast, stuurt ze naargelang van het geval door naar de AMLCO of de verantwoordelijke op het hoogste niveau (VPHN) die passende maatregelen neemt.

Als u niet verplicht bent een intern klokkenluiderskanaal binnen uw kantoor op te zetten omdat anonimiteit niet kan worden gegarandeerd

In kleine kantoren moet in de Handleiding interne procedures worden verwezen naar de mogelijkheid om gebruik te maken van het Contactpunt Klokkenluiders van het ITAA, indien kan worden aangetoond dat het opzetten van een intern kanaal voor het melden van inbreuken op de antiwitwaswet binnen het kantoor niet doeltreffend zou zijn. Het criterium dat in aanmerking moet worden genomen is, zoals hierboven vermeld, de mogelijkheid om de anonimiteit van de medewerker die van de interne klokkenluidersprocedure gebruik maakt, te waarborgen. Hoewel het duidelijk is dat anonimiteit niet kan worden gewaarborgd in een structuur van 1 of 2 personen, zou dit ook het geval kunnen zijn in een structuur van, bijvoorbeeld, 5 personen.

Dan moet in de Handleiding interne procedures van het kleine kantoor uitdrukkelijk worden vermeld dat:

• de interne organisatie van het kantoor inhoudt dat indien een klacht betrekking heeft op een bepaald dossier, de AMLCO/ VPHN daaruit kan afleiden dat de klacht alleen van een bepaalde medewerker afkomstig kan zijn omdat hij de dossierbeheerder is. Als binnen het kantoor automatisch bekend is dat de klacht van een bepaalde medewerker afkomstig is, kan de bescherming van de anonimiteit van de klokkenluider niet worden gewaarborgd.
• de klokkenluider rechtstreeks contact kan opnemen met het ITAA, dat overeenkomstig artikel 90 van de AWW een Contactpunt Klokkenluiders heeft opgezet.

In elk geval moet het Contactpunt Klokkenluiders () gebruikt worden met naleving van de waakzaamheidsverplichtingen van de onderworpen entiteiten. Zo doet het bestaan van het Contactpunt Klokkenluiders niets af aan de verplichting voor de AMLCO om vermoedens van witwassen ten aanzien van een van de cliënten van het kantoor rechtstreeks aan de CFI te melden. Door de aangifte bij de CFI vermijdt men eventueel aansprakelijk te worden gesteld voor deelname aan de witwaspraktijk van de cliënt. De aansprakelijkheid van beroepsbeoefenaars wordt over het algemeen strenger beoordeeld door de rechtbanken.

Een modelformulier voor meldingen aan de CFI vindt u op de website van de CFI via de volgende link: Melding (ctif-cfi.be).

In de praktijk heerst er in de kantoren nog steeds veel onzekerheid over de interpretatie van het begrip ‘occasionele cliënt’. Toch kunnen leden via de kwalificatie ‘occasionele cliënt’ in principe hun administratieve waakzaamheidsverplichtingen in het kader van de witwasbestrijding verminderen. We overlopen enkele concrete gevallen om de begrippen ‘occasionele cliënt’ en ‘zakenrelatie’ af te bakenen.
Uit voorzorg raadt het ITAA zijn leden echter aan om hun cliënten – zelfs occasionele – en hun uiteindelijke begunstigden altijd te identificeren.

Bestaat er een definitie van een occasionele cliënt?

De wet van 18 september 2017 tot voorkoming van witwassen van geld (hierna de ‘AWW’) noch de memorie van toelichting bij de AWW zijn zeer expliciet over wat wordt bedoeld met ‘occasionele cliënt’.

De kwestie van de occasionele cliënt verschilt naargelang van het beroep dat uitgeoefend wordt door de entiteit die onderworpen is aan de antiwitwaswet. De AWW omvat een uitgebreide lijst van onderworpen entiteiten (kredietinstellingen, verzekeringsbemiddelaars, advocaten, notarissen, vastgoedmakelaars…) en deze lijst evolueert in de tijd. Een nauwkeurige definitie voorstellen is dan ook niet realistisch.

Definitie van zakelijke relatie

De AWW bevat weliswaar geen definitie van ‘occasionele cliënt’, maar wel bestaat er een uitdrukkelijke definitie van wat onder een ‘zakelijke relatie’ wordt verstaan.

Artikel 4, 33° van de AWW definieert een zakelijke relatie als “een professionele of commerciële relatie die wordt aangegaan met een cliënt en waarvan wordt aangenomen dat zij enige tijd zal duren: a) indien deze zakelijke relatie voortvloeit uit het sluiten van een overeenkomst ter uitvoering waarvan de partijen gedurende een bepaalde of onbepaalde termijn verschillende opeenvolgende verrichtingen zullen uitvoeren of waardoor een aantal doorlopende verbintenissen ontstaan; of b) indien deze zakelijke relatie voortvloeit uit het feit dat een cliënt regelmatig een beroep doet, zonder een overeenkomst te sluiten als bedoeld de bepaling onder a), op eenzelfde onderworpen entiteit voor de uitvoering van verschillende opeenvolgende verrichtingen”.

Uit deze definitie en de memorie van toelichting bij de AWW volgt dat een opeenvolging van occasionele verrichtingen ook een (de facto) zakelijke relatie kan vormen.

Concrete situaties waarin er geen sprake is van een zakelijke relatie maar enkel van een occasionele verrichting 

Het voornaamste criterium om te bepalen of een cliënt occasioneel is, vloeit voort uit artikel 4, 33° van de AWW en bestaat uit een concreet onderzoek naar het al dan niet langdurige karakter van de verrichting. Om een cliënt als occasioneel te kunnen beschouwen, moet het dan ook gaan om een eenmalige verrichting die noodzakelijkerwijs beperkt is in de tijd en uitgevoerd wordt zonder opvolging.

Zo is het bijvoorbeeld duidelijk dat een zakelijke relatie een langdurig karakter heeft en veronderstelt dat de cliënt regelmatig een beroep doet op de diensten van de economische beroepsbeoefenaar in de volgende gevallen:

• de indiening van een belastingaangifte voor dezelfde cliënt elk jaar;
• de betrokkenheid bij het voeren van de boekhouding

Bij een occasionele verrichting daarentegen gaat het slechts om een eenmalige verrichting voor iemand die nog geen cliënt was, waarbij die verrichting noodzakelijkerwijs beperkt is in de tijd, zoals:

• een btw-plichtige dient regelmatig zelf zijn aangiften in, maar heeft voor één keer hulp nodig bij het indienen van een specifieke btw-aangifte. Hij is geen bestaande cliënt en verstrekt de cijfers voor de indiening van deze eenmalige aangifte
• er wordt specifiek boekhoudkundig advies gevraagd (hoe immateriële vaste activa activeren? hoe voorraden in de boeken opnemen?…)
• De waardering van vennootschappen, als de interventie van de beroepsbeoefenaar zich tot die waardering beperkt.

Merk ook op dat er voldaan moet zijn aan de voorwaarde dat het bedrag van de verrichting niet hoger mag liggen dan 10.000 euro opdat er sprake kan zijn van een occasionele cliënt.

Als de cliënt occasioneel is, wat zijn dan de gevolgen voor het lid?

Wat de opdrachtbrief betreft

Het opstellen van een opdrachtbrief is een dwingende verplichting die in elk geval moet worden nageleefd, los van de vraag of de cliënt een zakenrelatie dan wel een occasionele cliënt is.

Op het vlak van antiwitwaspraktijken

Toepasselijke wetsbepaling: artikel 21, § 1, 2°, a) AWW

Behoudens vermoeden van witwassen vereist de AWW niet de identificatie en de verificatie van cliënten die occasioneel een of meer verrichtingen uitvoeren die onderling verband lijken te houden en waarvan het totale bedrag minder dan 10.000 euro bedraagt.

We vestigen de aandacht op het feit dat, wanneer een opeenvolging van onderling verbonden verrichtingen wordt geherkwalificeerd als een zakelijke relatie, de vaststelling en verificatie van de identiteit van de cliënt vereist is, zelfs wanneer de som van de opeenvolgende occasionele verrichtingen geen 10.000 euro bereikt.

Aanmaning tot voorzichtigheid van het ITAA in geval van een occasionele cliënt

Vanuit het oogpunt van je aansprakelijkheid als entiteit die onderworpen is aan de AWW en gezien het gebrek aan duidelijkheid in de wet over het begrip occasionele cliënt en het bedrag van de verrichting, raadt het ITAA zijn leden echter aan om hun cliënten – zelfs occasionele – en hun uiteindelijke begunstigden altijd te identificeren en zich ervan te vergewissen dat ze niet te maken hebben met politiek prominente personen.

Nog steeds vanuit het oogpunt van de risicogebaseerde benadering is, als de occasionele cliënt een hoog risico vertegenwoordigt (bijvoorbeeld wanneer hij een politiek prominente persoon is) of wanneer de gevraagde verrichting atypisch lijkt, moet verhoogde waakzaamheid aan de dag worden gelegd, en de uitzondering van de occasionele cliënt kan niet worden ingeroepen om de vermindering van de waakzaamheidsverplichting inzake preventie van het witwassen van geld te rechtvaardigen.

Migrantensmokkel is een misdaad die over de hele wereld aanzienlijke winsten oplevert, waarbij criminele netwerken gedijen bij een grote vraag naar hun diensten en een gering risico op ontdekking.

Het FAG-rapport wijst op de meest voorkomende methoden voor het overmaken en witwassen van de opbrengsten van migrantensmokkel, van hawala, het inbrengen van de opbrengsten in legale bedrijven zoals winkels, reisbureaus en transportbedrijven, tot het toenemend inschakelen van professionele witwassers.

Het rapport over de risico’s van witwassen van geld en financiering van terrorisme (ML/FT) in verband met migrantensmokkel is in het Engels en Frans beschikbaar door op de volgende links te klikken:

• Risques-BC-FT-associes-trafic-illicite-migrants.pdf (fatf-gafi.org)
• ML-TF-Risks-Arising-from-Migrant-Smuggling.pdf (fatf-gafi.org)

De smokkel van migranten floreert als gevolg van een aantal factoren, waaronder oorlogen, geweld en gebrek aan werkgelegenheid in de thuislanden van de migranten. De belangrijkste landen van bestemming voor migranten zijn de Verenigde Staten, Canada, Spanje, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Zwitserland, Zweden, Duitsland, Italië, Japan, Zuid-Korea, Australië en Maleisië.

In de meeste gevallen drijft de hoop op veiligheid en een beter leven mensen ertoe vaak levensgevaarlijke reizen te ondernemen, waarbij ze afhankelijk zijn van mensenhandelaars die migranten als bron van winst zien. Volgens ramingen zouden de totale inkomsten uit migrantensmokkel wereldwijd meer dan 10 miljard US-dollar per jaar kunnen bedragen.

Doel van het FAG-rapport is de kennis van de WG-/FT-risico’s die samenhangen met migrantensmokkel te actualiseren, om landen te helpen deze risico’s te beperken, smokkel te bestrijden en de opbrengsten ervan, die de belangrijkste drijfveer van dit soort criminaliteit zijn, terug te vorderen.

Dit verslag bestaat uit drie delen:

• Het eerste deel geeft een overzicht van de stromen en routes van de migrantensmokkel, en analyseert de structuur van de organisaties en netwerken die bij de smokkel van migranten betrokken zijn en, in mindere mate, de invloed van Covid-19.
• In het tweede deel worden de casestudies en de antwoorden van de landen op de vragenlijst voorgesteld, waarbij de nadruk wordt gelegd op trends in WG-/FT-risico’s, onderzoeken en internationale samenwerking.
• Het derde deel brengt goede praktijken in kaart die landen in overweging kunnen nemen.

De belangrijkste bevindingen en aanbevelingen van het FAG-rapport worden hieronder uiteengezet:

• Migrantensmokkel is een winstgevende misdaad, en inbeslagneming van activa is een cruciaal element in het afschrikken van deze criminele activiteit.
• Een belangrijke conclusie van het rapport gaat over de omvang van de moeilijkheden bij het opsporen en vervolgen van witwasactiviteiten die samenhangen met migrantensmokkel. Tot nu toe zijn er zeer weinig onderzoeken naar het witwassen van geld in verband met migrantensmokkel gevoerd of afgerond. Dit is te wijten aan een aantal factoren, waaronder:
• De grensoverschrijdende aard van migrantensmokkel, die doeltreffende internationale samenwerking en voldoende investering van middelen vereist om “het geld te traceren”.
• Geldstromen uit migrantensmokkel zijn over het algemeen moeilijk op te sporen omdat goed gereguleerde banken en geldovermakingsdiensten vaak gemeden worden. Smokkelaars gebruiken vaak fysiek geldtransport via geldkoeriers (‘mules’) of onofficiële banksystemen zoals hawala om geld over te maken. Het hawalasysteem werkt via minimarkten, winkels voor mobiele telefoons en/of elektronica en reisbureaus die in handen zijn van leden van georganiseerde misdaadgroepen. Ook restaurants worden gebruikt voor transacties van het hawalasysteem dat wordt beheerd door de smokkelaars zelf of door andere leden van de criminele organisaties, meestal van dezelfde nationaliteit als de migranten.
• Verschillende technieken worden gebruikt om geld wit te wassen dat niet besteed is aan levensonderhoud of de aankoop van goederen. Vormen van witwassen in handelstransacties lijken bijzonder veel voor te komen, en familieleden van mensenhandelaars zijn vaak betrokken bij het beheer van vennootschappen waar grote hoeveelheden contant geld omgaan, die de winsten wegsluizen. Hoewel er bijna altijd een vorm van netwerk of ‘onderneming’ bestaat die groepen migrantensmokkelaars met elkaar verbindt, en smokkelaars soms verschillende misdrijven plegen die met migrantensmokkel te maken hebben (smokkel, valse documenten opstellen en uitbuiting), houden deze criminele groepen zich meestal niet bezig met andere, niet-verwante misdrijven (bijv. drugshandel op grote schaal).
• Er zijn aanwijzingen dat migrantensmokkelaars steeds vaker een beroep doen op professionele witwassers, waarschijnlijk vanwege de voortdurende en aanhoudende vraag van migranten naar hun diensten en de grotere winsten die dat oplevert.

Van de case studies die in het FAG-rapport zijn opgenomen, raden we vooral aan de volgende te lezen:

• In België werd een smokkel van Braziliaanse arbeiders voor de bouw of industriële reiniging (‘het Braziliaanse circuit’) door de CFI ontdekt en aan de gerechtelijke autoriteiten gemeld. Er werden verdachte transacties uitgevoerd op rekeningen bij geldovermakingsbedrijven. De middelen werden gebruikt om onroerend goed in Brazilië te kopen (zie blz. 26 en 27 van het Franse verslag of blz. 24 en 25 van het Engelse verslag).
• De ontdekking van witwaspraktijken door de inbeslagname van de boekhouding van een hawala (minimarkten die als dekmantel dienden) (zie blz. 36 van het verslag in het Frans of blz. 32 van het verslag in het Engels).